به گزارش ايسنا، جزيره هرمز از قديميترين جزاير فعال ايران، خاورميانه و شمال آفريقاست که روزگاري با موقعيت ويژه و استراتژيکش مدخل تجاري ايران بود.
تاريخ هرمز برخلاف وضعيت فعلياش، بسيار پرفرازونشيب بوده است؛ براي مثال اين قلعه 500 ساله در زمان اشغال جزيره هرمز به دست پرتغاليها و به دستور شخص آلبو کرک ساخته شده است، بعدها که شاهعباس صفوي پاي پرتغاليها را از خليجفارس کوتاه کرد، قلعه هرمز اولين جايي بود که به دست سرداران ايراني به فرماندهي امامقلي خان باز پس گرفته شد.
قلعه پرتغاليهاي هرمز يکي از چندين قلعهاي است که به همين نام در جنوب ايران توسط پرتغاليها ساخته شده است؛ پرتغاليها در زمان اشغال ايران اين ساختمانها را براي اسکان نظاميان و اغلب در فاصلهاي کوتاه از بندرگاههاي اصلي ميساختند، اين قلعه نيز در فاصلهاي کمتر از يک کيلومتر از اسکله اصلي جزيره ساخته شده و بهنوعي تنها بناي تاريخي جزيره به شمار ميآيد.
بعد از طاقي ورودي قلعه در حياطي نيمدايره دو توپ بزرگ و زنگزده قرار دارد، اين دو توپ تنها يادگاران نظامي از دوره حضور پرتغاليها در ايران و يکي از نقاط موردعلاقه عکاسي براي گردشگران هستند.
درست در مرکز بنا يک کليساي زيرزميني اسرارآميز و ديدني وجود دارد، سقف مرجاني و ستونهاي رنگياش که با الهام از نخلهاي جنوب ايران ساخته شده، تلفيقي زيبا و درعينحال غريب از هنر معماري پرتغالي و ايراني را ايجاد کرده است؛ با اولين بارندگي پس از اتمام کار بنا، آب از سقف چکه کرد و تمام سالن را گرفت و به همين دليل آن را به آبانبار تغيير کاربري دادند و مراسم مناجات را به دالانها منتقل کردند.
آبانباري بزرگتر براي تأمين آب قلعه، اتاقهاي اسکان، سياهچال و انبار نيز در اين قلعه وجود دارد، با وجود بيدقتي در نگهداري از بنا، همه اين بخشها ديدني هستند. اما بهترين محل براي لذت بردن پشتبام قلعه است؛ جايي که بلندترين صدا، صداي موج و باد است و تا آنجا که چشم کار ميکند نيلي مواج خليجفارس است.
يک راهنماي گردشگري در هرمز در گفتوگو با ايسنا، در توضيح تاريخچه قلعه پرتغاليها در جزيره هرمز اظهار کرد: ساخت قلعه پرتغاليها مربوط به سال هزار و 512 ميلادي است، و در سال هزار و 622 در زمان شاهعباس صفوي پرتغاليها توسط سردار شجاع امام قلي خان از اين جزيره بيرون رانده شدند.
عبدالرسول سلماني خاطرنشان کرد: پرتغاليها و استعمارگري آنها و غارت کشتيهاي ايراني در تنگه هرمز 115 سال طول کشيده است، قلعه پرتغاليها طي 35 سال ساخته شده و جنس آن از سنگ و ساروج است.
اين راهنماي گردشگري در جزيره هرمز افزود: کليسايي با نقش و نماهاي بسيار زيبايي نيز در اين قلعه وجود دارد که افراد ساکن در قلعه از اين مکان بهعنوان محل عبادت خود استفاده ميکردند.
سلماني تصريح کرد: نوع سنگهايي که در ساخت قلعه پرتغاليها استفاده شده سنگهاي اسفنجي است که هم مرغوبيت بسيار بالا و هم استحکامي دارد که ميتواند در نگهداشتن سد هم از آن استفاده شود چراکه سبکوزن و محکم است و وزن زيادي را به سد وارد نميکند؛ از سنگهاي اسفنجي هم در ساختمانسازي و هم در آبانبارها و برکههاي آبي که در قلعه وجود دارد در طبقه بالا و پايين استفاده شده است.
وي عنوان کرد: اين نوع سنگ حالت تصفيهکننده آب را نيز دارد و درنهايت پرتغاليها ميتوانستند با آبانبارهايي که اينجا بوده حدود يک سال دوام بياورند.
اين راهنماي گردشگري در جزيره هرمز با بيان اينکه بين سه تا پنج هزار نفر از افراد کشور پرتغال در اين قلعه حضور داشتند، خاطرنشان کرد: امروز اين قلعه نمادي از استعمار و همچنين نمادي از شجاعت سربازان دلير ايراني براي آزادسازي جزيره هرمز است.
سلماني بيان کرد: توپهايي که در بيرون قلعه پرتغاليهاي هرمز قرار دارد، سر پر و معروف به توپهاي نادري است، از گلولههاي آهني که در انبار مهمات قلعه وجود داشته استفاده ميشده است؛ انتهاي توپ فتيلهاي داشته، فتيله را آتش ميزدند، باروت داخل توپ آتش ميگرفته و گلوله پرتاب ميشده است.
وي ابراز کرد: چون کشتيها در آن زمان چوبي بوده با اين توپها آسيب ميديدند اما امروز در صورت سالم بودن اين توپها توانايي تخريب کشتيهاي جديد را ندارند.
اين راهنماي گردشگري در جزيره هرمز با اشاره به اينکه امروز قلعه پرتغاليها بهعنوان نمادي از مبارزات آن زمان در ديد همه بازديدکنندگان قرار دارد، اظهار کرد: اين قلعه 20 هزار مترمربع مساحت دارد که 15 هزار مترمربع از آن باقي مانده و پنج هزار مترمربع آن براثر فرسايش از بين رفته است.
يک تاريخشناس هرمزگاني نيز در گفتوگو با ايسنا، در خصوص تاريخ مبارزات ايران با استعمارگران پرتغالي اظهار کرد: حوزه خليجفارس حدود صدسال با مرکزيت جزيره هرمز در دستان پرتغاليها بوده است؛ افرادي پادرمياني کردند و با پرتغاليها قراردادي بسته و حضورشان در جزاير خليجفارس تائيد شد.
رامين آذرمهر افزود: زماني که شاه اسماعيل صفوي در شرق ايران با ازبکها و در غرب با عثمانيها درگير بود، توان درگيري در جبهه سوم يعني حوزه خليجفارس را نداشت.
وي تصريح کرد: پس از گذشت اين دوره وقتي شاهعباس اول مشکل جنگ با عثمانيها و ازبکها را حل کرد به اين ديدگاه رسيد که بايد دونقطه حوزه خليجفارس شامل بندر جرون (بندرعباس کنوني)، جزيره قشم و جزيره هرمز و همچنين قندهار را پس بگيرند.
مدير مرکز اسناد تاريخي شهر بندرعباس ادامه داد: والي فارس سپاهي تهيه کرد و بعدها فرماندهي اين جنگ را به پسرش امام قلي خان سپرد.
آذرمهر عنوان کرد: امام قلي خان با سپاهي از کرمان و همدان و مناطق ديگر ابتدا بندرعباس را در سال هزار و 23 هجري قمري، حدود 11 سال قبل از فتح هرمز، فتح کرده و قلعه پرتغاليها در شرق بندرعباس را تخريب کردند.
وي خاطرنشان کرد: امام قلي خان پس از فتح بندرعباس تجديدقوا و در سال هزار و 31 و 32 هجري قمري قشم را فتح کرد، دليل اينکه ابتدا بندرعباس و جزيره قشم را فتح ميکند اين بوده که قلعه هرمز آب و غذاي موردنياز خود را از قشم و نابند در بندرعباس تأمين ميکرده است و براي اينکه بتوانند جزيره هرمز را تحت محاصره قرار دهند بايد ابتدا قشم و نابند را فتح ميکردند.
اين تاريخشناس هرمزگاني ادامه داد: وي پس از فتح اين دونقطه به هرمز لشکرکشي کرد و با همراهي متحدان محلي و نيروي دريايي بريتانيا هرمز را فتح کرد و پرتغاليها را بعد از نزديک به يک قرن از خاک هرمز بيرون راند.
آذرمهر در خصوص تأثيرات فرهنگي قلعه پرتغاليها در جزيره هرمز و استان هرمزگان بيان کرد: برخي معتقدند بناي قلعه پرتغاليها ساخته دست پرتغاليها نبوده و اين قلعه در دورهاي قبلتر ساخته شده است.
وي ادامه داد: هرمزگان جز معدود مراکزي است که با انواع و اقسام گروهها و مليتها به دلايل مختلف دوستانه و خصمانه ازجمله هلنديها، پرتغاليها، انگليسيها، حيدرآباديها و ... در ارتباط بوده و هرکدام از خود يک يادگار در هرمزگان بهجاي گذاشتهاند.
مدير مرکز اسناد تاريخي شهر بندرعباس ابراز کرد: از معبد هندوها که مربوط به هنديهاست، مسجد ناصري و منبر گپ که مربوط به حيدرآباديها هستند، گور فرنگ که مربوط به هلنديهاست تا قلعههاي موجود در قشم و هرمز که مربوط به پرتغاليهاست يادگار و يادآور ارتباطي جهاني بوده و از اين نظر بسيار ارزشمند است.
آذرمهر اضافه کرد: قلعه پرتغاليها جز معدود بناهاي اين منطقه است که سالم مانده و ميتوان از آن هم بهعنوان يک عامل گردشگري و هم در جهت ايجاد ارتباط با جهان امروز از آن استفاده کرد؛ براي مثال ميتوان با کشور پرتغال مسئله خواهرخواندگي را مطرح کرد چراکه پرتغاليها با تاريخ هرمزگان عجين هستند و به همين خاطر ما نبايد تنها از ديد مسئله استعمار به قلعه پرتغاليها نگاه کنيم بلکه بايد از زاويههاي خوب نيز آن را در نظر بگيريم.
وي اظهار کرد: قدمت جزيره هرمز خيلي بيشتر از قلعه پرتغاليهاست و عقبه فرهنگي بسيار خوبي دارد، ما اگر روي اين عقبه مانور ميداديم امروز سطح فرهنگي جزيره هرمز خيلي بالاتر بود هرچند همين اندک يادگارهاي فرهنگي باقيمانده نيز به دليل وجود اين آثار تاريخي است.
اين استاد دانشگاه افزود: اگر بتوانيم هرمز و آثار تاريخي و فرهنگياش را بيشتر معرفي کنيم، کلاسهاي آموزشي بيشتري برگزار کنيم، ارتباطات گردشگري و حوزههاي فرهنگي را با نگاه خليجفارس ايجاد کنيم ميتوانيم کارهاي فرهنگي خوبي در هرمز انجام دهيم.
آذرمهر تصريح کرد: جزيره هرمز گيرايي خيلي خاصي دارد که تنها مربوط به رنگهايش نبوده و مربوط به گذشته پربار فرهنگي آن است، هرچند که متأسفانه خيلي از آثار و مناطق هرمز هنوز مثل خيلي از مناطق ديگر هرمزگان مغفول مانده است.
وي عنوان کرد: امروزه در فضاي تاريخي ايران، وقتي سخن از مبارزه با استعمار به ميان ميآيد از رئيسعلي دلاوري که مربوط به حدود 130 سال پيش است يا ميرزا کوچک خان جنگلي و کسان ديگر ياد ميکنيم و اين در حالي است که بنده با يادآوري مسئله استعمار و با ديدن قلعه پرتغاليها به ياد خواجه عطا ميافتم.
اين تاريخشناس هرمزگاني ادامه داد: خواجه عطا حدود سالهاي 906 تا 913 هجري قمري با پرتغاليها مبارزه کرده و اولين نماد مبارزه با استعمار در هرمزگان بوده و مربوط به بيش از چهارصد سال قبل است، وي وزير عمارت هرمز و شخصي با مقام لشکري و کشوري بود که موفق شد پرتغاليها را شکست دهد و در آخر پاي ميز توافق با آنها بنشيند درحاليکه حتي به توافق نيز راضي نبود و به دليل خيانت والي فارس مجبور به توافق با پرتغاليها شد، صدسال بعد نيز مبارزات امام قلي خان منجر به فتح هرمز و بيرون راندن پرتغاليها از اين منطقه شد.
آذرمهر خاطرنشان کرد: اولين استعمار در اين منطقه مربوط به پرتغاليها و اسپانياييها بوده که در اين ميان پرتغاليها به سمت جنوب ايران آمدند، به همين دليل اولين مبارزه با استعمار هم در هرمز انجام ميشود؛ ازاينرو ازنظر بنده قلعه پرتغاليها نماد مبارزه با استعمار و پاسداري از مرزها است.
مديرکل ميراث فرهنگي، صنايعدستي و گردشگري استان هرمزگان نيز در گفتوگو با ايسنا، اظهار کرد: بسياري از ميراث فرهنگي استان هرمزگان جنبه ملي و بينالمللي دارد، بسياري از اين ميراث از قدمت زيادي برخوردارند و در چند مورد وجود اين آثار وابسته به حضور برخي کشورها در استان هرمزگان بوده است.
رضا برومند افزود: قلعه پرتغاليها در هرمز معروفترين قلعه پرتغاليها در ايران است، با توجه به اينکه مدتزمان زيادي از آخرين مرمت اضطراري قلعه پرتغاليها ميگذرد و با توجه به خطراتي که براي گردشگران وجود داشت از نيمه دوم سال 97 بهطورجدي پيگير مرمت و ايمنسازي قلعه پرتغاليها در جزيره هرمز بوديم.
وي ادامه داد: خوشبختانه در ارديبهشتماه سال جاري مبلغ يک ميليارد تومان از اعتبارات ملي براي مرمت قلعه دريافت کرديم، دو اتفاق مهم در مورد قلعه پرتغاليها در اين چند ماه رخ خواهد داد، اول برداشت سولهاي که براي نگهداري و حمل و جابجايي معدن گل سرخ از سالها در بخشي از فضاي قلعه را به خود اختصاص داده بود با توجه به دستور استاندار هرمزگان و هماهنگي و همکاري بخشهاي مختلف بهخصوص فرمانداري بندرعباس و بخشداري هرمز خوشبختانه کار برداشتن سوله جوار قلعه پرتغاليها شروع شده و بهزودي به پايان خواهد رسيد.
مديرکل ميراث فرهنگي، صنايعدستي و گردشگري استان هرمزگان تصريح کرد: بعدازآن محوطهسازي قلعه پرتغاليها شروع خواهد شد که چشمانداز خيلي خوبي را براي قلعه به وجود خواهد آورد و ميتواند بخشي از دغدغههاي علاقهمندان به آثار تاريخي و فرهنگي را رفع کند.
برومند عنوان کرد: همچنين مرمت اضطراري قلعه را آغاز کرديم و بخشهايي از قلعه مانند سربازخانه و درب ورودي قلعه و بخشهايي از قلعه که مشرفبه دريا بوده و احتمال ريزش آن وجود داشت را آغاز کرديم، اميدواريم با مرمتي که صورت ميگيرد فرصتي پيش آيد تا بخش ديگري از اعتبارات را جذب کرده و اين قلعه را بهعنوان مکاني با ويژگيهاي خاص تاريخي و اهميتي که در جزيره هرمز دارد مکاني براي ورود گردشگران داخلي و خارجي فراهم کنيم.
وي خاطرنشان کرد: علاوه بر محوطهسازي و مرمت اضطراري بازارچه صنايعدستي که در اطراف قلعه وجود دارد با کمک بنياد برکت بهعنوان مجري طرح توسعه جزيره هرمز، مورد سازماندهي قرار خواهد گرفت، ايجاد کارگاه و نمايشگاه صنايعدستي برندهاي محلي هرمز را مدنظر داريم که محلي براي برگزاري جشنواره و نمايشگاههاي مختلف خواهد بود و ميتواند بخش زيادي از علاقهمندان را به جزيره هرمز جذب کند و جزيره هرمز را به يک منطقه پررونق گردشگري تبديل کند.
مديرکل ميراث فرهنگي، صنايعدستي و گردشگري استان هرمزگان بيان کرد: توجه به زيرساختهاي گردشگري جزيره هرمز را نيز در اولويت کاري خود قرار داديم، آبرساني به منطقه نمونه گردشگري و ايجاد پايگاههايي براي اطلاعرساني در دستور کار ما قرار دارد.
برومند ابراز کرد: اهميت جزيره هرمز و قلعه پرتغاليها به لحاظ سابقه تاريخي آن و وجود مناظر زيبا و بکري که در سواحل در دل کوهها وجود دارد فرصت بسيار مناسبي را پيش روي علاقهمندان قرار دارد که اميدواريم با توسعه گردشگري بتوانيم از ظرفيت تاريخي و طبيعي جزيره زيبايي هرمز را رونق دهيم.
به گزارش ايسنا، امروز که خليجفارس و جزيره هرمز در مرکز توجه گردشگران و مسئولين گردشگري استاني و کشوري قرارگرفته فرصت خوبي است تا تاريخ و فرهنگ مغفول در خاک جزيره و آثاري چون قلعه پرتغاليها زنده شوند، حال بايد ببينيم پروژه توسعه جزيره هرمز برگهاي تاريخي هرمز را ورق خواهد زد و فصلهاي جديدي در انتظار اين جزيره خواهد بود يا خير.