️علاوه بر درایت اتابکان فارس بابت دوری گزیدن از جنگ ، مغولان به سبب نداشتن توانمندی دریایی و ناسازگاری با شرایط گرم و مرطوب سواحل جنوب ایران، از سکونت دائم در این مناطق ناتوان بودند، به استفاده از امیران محلی نیازمند شدند. در حقیقت ایلخانان هرگز نتوانستند در اشکال گسترده نظامی بر سواحل، جزایر و بنادر خلیج فارس و دریای عمان استیلا یابند.

اتابکان سلغوری فارس به مدت یکصد و بیست سال بر این ولایت گسترده فرمان راندند و به عنوان یکی از عوامل اثرگذار در تکاپوهای اقتصادی منطقه، جایگاهی ویژه داشتند.

امرای بنی قیصر، از دیگر حکومت های محلی در منطقه خلیج فارس هم زمان با استیلای مغول بودند که به حیات خود ادامه دادند.

ملوک بنی قیصر نخست در بندر سیراف به تکاپوهای بازرگانی می پرداختند، سپس با مهاجرت به جزیره کیش آن را به بندر تجاری خلیج فارس تبدیل نمودند. امرای بنی قیصر با تابعیت و خراج گزاری به حکومت سلاجقه کرمان و اتابک فارس، فرمانداران جزایر خلیج فارس و قسمت دریا محسوب می شدند.

در روزگار اتابک سُنقر سلغوری اواسط قرن پنجم هجری قمری حکومت سواحل نیز به آنان تقویض شد. بدین ترتیب امیران کیش با حاکمیت بر مناطق غربی خلیج فارس و جزایر و بنادر آن به اوج قدرت اقتصادی دست یافتند.

 ورق بر می گردد.

 در سال 626 هجری قمری به فرمان اتابک ابوبکرسلغوری { اتابک فارس} سلطان هرمز سیف الدین ابوالنصر هرموزی به کیش حمله کرد و به عمر  سلسله بنی قصیر را پایان داد.

فسایی در فارس نامه نوشته ؛ قوای ملوک هرمز

« روز دوازدهم جمادی دوم سال 626 وارد جزیره شده، دست تطاول را گشوده، پای مردی را فشرده، اهلش را کشته و اموالش را به غارت بردند و ملک السطان را به قتل آوردند و آفتاب بنی قیصر مُختفی و شغله اقبالشان منطفی .»

همچنین فضل الله شیرازی در این باره نوشته ؛

جزیره کیش از سال 628 قمری به عنوان دولتخانه به طور مستقیم به فارس و قلمرو اتابکان اضافه شد.

 ملوک هرمز از برجسته ترین عناصر سیاسی، نظامی و اقتصادی خلیج فارس در عصر مغول بودند.

  ️بنیان گذار ملوک هرمز

دولت دریایی هرمز به وسیله محمد درم کوب بنیان گذارده شد.

قزوینی در درایت حاکمان ملوک چنین نگاشته است ؛

درم کو پس از استیلا بر هرمز ساحلی ( حوالی بندر عباس و میناب کنونی ) به نام خویش به ضرب سکه و درم پرداخت و با در پیش گرفتن عدالت و حسن رابطه با اتابکان فارس و ملوک کرمان، به توسعه دولت خود پرداخت .

  ️در سالیان بعد

رکن الدین محمود بن احمد قلهاتی، از رهبران قدرتمند ملوک هرمز، به مدت سی و پنج سال (76-641 هـ) به حکومت پرداخت و با گسترش امپراتوری دریایی خود، بر بخش های گسترده ای از سرزمین های واقع در جنوب تنگه هرمز استیلا یافت.

به نوشته نطنزی

در دوران تیموریان در جنوب ایران در زمان حکومت امیر بهاء الدین ایاز ( 711-692 هـ) مرکز حکومت هرمز از هرمز ساحلی به جزیره جرون انتقال یافت. این رخداد که حدود سال 700 هـ . انجام گرفت، نقش موثر این منطقه را در مبادلات اقتصادی خلیج فارس افزون ساخت:

« ایاز از غایت احتیاطی که داشت، دارالملک و اطراف سواحل باز گذاشت و به جزیره جرون رفت. » امپراتوری دریایی ملوک هرمز با تصرف کیش، خارک و اندرابی، هرمز ساحلی، قشم و بخش هایی از سرزمین های جنوب تنگه هرمز در زمان قطب الدین تهمتن (747-718 هـ .) به اوج توسعه و اقتدار رسید.

همزمان با حکومت مغول، سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان جا به جایی آشکاری را در میزان اهمیت مراکز اقتصادی خود تجربه می کردند. بر این اساس در کنار اُفول پاره ای از مراکز عمده تجاری پیشین منطقه، مراکز بازرگانی تازه ای پا به عرصه تحولات بازرگانی گذاردند.

 در نتیجه این فرآیند جزایر و بنادری چون قشم، سیراف، ریشهر، خارک، مهروبان، معشور، عبادان، به ویژه بندر تیز ( تیس یا تلمنای باستان در نزدیکی بندر چابهار ) به تدریج در سایه رونق روز افزون هرمز و کیش، دچار زوال و انحطاط  شدند و با دور گشتن از عصر طلایی خود، به بنادر حاشیه ای و کم اهمیت مبدل گشتند.  هم زمان با خاموشی این مراکز، کیش و هرمز به عنوان قطب های تازه اقتصادی پا به عرصه فعالیت های اقتصادی منطقه گذاشتند.

  ️منابع ؛ کتب فارس نامه ناصری، تاریخ کامل ایران، سایت تاریخ ایرانی

جمع آوری تحقیق و خلاصه نگاری